Trong môi trường kinh doanh đầy biến động, hiểu rõ các lực lượng cạnh tranh là yếu tố sống còn. Mô hình 5 Forces của Michael Porter cung cấp một khung phân tích toàn diện, giúp doanh nghiệp đánh giá mức độ cạnh tranh trong ngành. Bài viết này sẽ hướng dẫn bạn cách phân tích và ứng dụng mô hình 5 Forces để xây dựng lợi thế cạnh tranh bền vững cho doanh nghiệp.

1. Tổng quan về mô hình 5 Forces

1.1. Giới thiệu chung về mô hình 5 Forces

Được phát triển bởi giáo sư Michael Porter của Trường Kinh doanh Harvard, mô hình 5 Forces là công cụ phân tích chiến lược kinh doanh kinh điển. Ra đời từ năm 1979, qua bài báo “How Competitive Forces Shape Strategy” và sau đó là cuốn sách “Competitive Strategy”, mô hình này đã được ứng dụng rộng rãi. 5 Forces giúp doanh nghiệp đánh giá mức độ cạnh tranh trong ngành bằng cách xem xét năm yếu tố chính ảnh hưởng đến khả năng sinh lời. Cho đến nay, đây vẫn là công cụ hữu ích cho các doanh nghiệp thuộc mọi quy mô và lĩnh vực để phân tích và xây dựng chiến lược cạnh tranh hiệu quả.

1.2. Định nghĩa mô hình 5 Forces

Mô hình 5 Forces (5 áp lực cạnh tranh hoặc 5 lực lượng cạnh tranh) là một công cụ phân tích chiến lược kinh doanh, giúp đánh giá mức độ cạnh tranh và tính hấp dẫn của một ngành cụ thể. Mô hình xem xét năm yếu tố chính có ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng sinh lời, sự phát triển và sức cạnh tranh của doanh nghiệp trong ngành.

Thông qua việc phân tích 5 lực lượng này, doanh nghiệp có thể hiểu rõ cấu trúc cạnh tranh của ngành, từ đó xây dựng chiến lược kinh doanh phù hợp nhằm đối phó với các áp lực cạnh tranh và đạt được lợi thế cạnh tranh bền vững.

Năm yếu tố của mô hình 5 Forces bao gồm:

• Cạnh tranh giữa các đối thủ hiện tại (Competitive Rivalry): Mức độ cạnh tranh giữa các doanh nghiệp đang hoạt động trong cùng ngành.
• Mối đe dọa từ đối thủ mới (Threat of New Entrants): Khả năng gia nhập ngành của các doanh nghiệp mới.
• Sức mạnh thương lượng của nhà cung cấp (Bargaining Power of Suppliers): Khả năng nhà cung cấp gây áp lực lên doanh nghiệp.
• Sức mạnh thương lượng của khách hàng (Bargaining Power of Buyers): Khả năng khách hàng gây áp lực lên doanh nghiệp.
• Mối đe dọa từ sản phẩm/dịch vụ thay thế (Threat of Substitutes): Khả năng sản phẩm/dịch vụ khác thay thế sản phẩm/dịch vụ của doanh nghiệp.

Các yếu tố của mô hình 5 Forces

2. Phân tích chi tiết 5 yếu tố trong mô hình 5 Forces

2.1. Sức mạnh cạnh tranh giữa các đối thủ hiện tại (Competitive Rivalry)

Sức mạnh cạnh tranh giữa các đối thủ hiện tại đề cập đến mức độ cạnh tranh giữa các doanh nghiệp đang cùng hoạt động trong một ngành, cung cấp sản phẩm/dịch vụ cho cùng một nhóm khách hàng mục tiêu. Đây là yếu tố trung tâm và thường có ảnh hưởng mạnh mẽ nhất đến khả năng sinh lời của doanh nghiệp.

Các yếu tố ảnh hưởng gồm:

• Số lượng và quy mô của đối thủ cạnh tranh: Càng nhiều đối thủ với quy mô tương đương nhau, mức độ cạnh tranh càng gay gắt.
• Tốc độ tăng trưởng của ngành: Khi ngành tăng trưởng chậm, các doanh nghiệp có xu hướng cạnh tranh quyết liệt hơn để giành giật thị phần.
• Sự khác biệt hóa sản phẩm/dịch vụ: Nếu sản phẩm/dịch vụ giữa các đối thủ ít có sự khác biệt, cạnh tranh chủ yếu sẽ diễn ra trên phương diện giá cả.
• Chi phí cố định cao: Khiến các doanh nghiệp nỗ lực tối đa công suất để bù đắp chi phí, dẫn đến cạnh tranh về giá và sản lượng.
• Chi phí chuyển đổi thấp: Khách hàng có thể dễ dàng chuyển sang sử dụng sản phẩm/dịch vụ của đối thủ mà không tốn kém nhiều chi phí, làm tăng mức độ cạnh tranh.

Cạnh tranh gay gắt có thể dẫn đến giảm giá bán, gia tăng chi phí quảng cáo, khuyến mãi, đầu tư mạnh vào R&D, từ đó bào mòn lợi nhuận của các doanh nghiệp trong ngành. Doanh nghiệp cần nắm rõ các yếu tố này để đưa ra chiến lược cạnh tranh phù hợp, dựa trên giá, chất lượng hay sự khác biệt.

2.2. Mối đe dọa từ đối thủ mới (Threat of New Entrants)

Mối đe dọa từ đối thủ mới xem xét khả năng gia nhập ngành của các doanh nghiệp mới (đối thủ tiềm năng). Mức độ đe dọa này phụ thuộc vào rào cản gia nhập ngành – những yếu tố gây khó khăn cho doanh nghiệp mới khi muốn tham gia vào thị trường.

Các yếu tố ảnh hưởng (rào cản gia nhập) gồm:

• Yêu cầu về vốn đầu tư ban đầu: Chi phí đầu tư cho nhà xưởng, máy móc, thiết bị, công nghệ, nhân lực,…
• Lợi thế kinh tế theo quy mô: Các doanh nghiệp hiện tại trong ngành thường có lợi thế về chi phí sản xuất do đã đạt được quy mô sản xuất lớn.
• Sự khác biệt sản phẩm/dịch vụ: Các thương hiệu đã tạo dựng được uy tín và lòng trung thành của khách hàng, khiến đối thủ mới khó cạnh tranh.
• Kênh phân phối: Khó khăn trong việc tiếp cận các kênh phân phối hiện có do các doanh nghiệp hiện tại đã thiết lập mối quan hệ lâu dài với các nhà phân phối.
• Chính sách của chính phủ: Các quy định, giấy phép, tiêu chuẩn, chính sách thuế,… có thể tạo ra rào cản gia nhập đối với doanh nghiệp mới.
• Yêu cầu về công nghệ/kỹ thuật: Khó khăn trong việc sở hữu, phát triển hoặc tiếp cận công nghệ/kỹ thuật cần thiết để sản xuất, kinh doanh.
• Lòng trung thành thương hiệu: Khách hàng có xu hướng trung thành với các thương hiệu quen thuộc, gây khó khăn cho việc thu hút khách hàng của đối thủ mới.

Nếu rào cản gia nhập thấp, các đối thủ mới có thể dễ dàng gia nhập ngành, làm gia tăng cạnh tranh, dẫn đến giảm thị phần, giảm giá bán và lợi nhuận của các doanh nghiệp hiện tại. Rào cản gia nhập cao sẽ làm giảm mối đe dọa từ đối thủ mới, giúp bảo vệ thị phần và lợi nhuận cho các doanh nghiệp hiện tại.

2.3. Sức mạnh thương lượng của nhà cung cấp (Bargaining Power of Suppliers)

Yếu tố này đề cập đến khả năng nhà cung cấp tác động đến doanh nghiệp trong ngành, thông qua việc kiểm soát giá cả, chất lượng, số lượng nguyên vật liệu, dịch vụ đầu vào, hoặc các điều khoản cung ứng.

Các yếu tố ảnh hưởng đến sức mạnh thương lượng của nhà cung cấp:

• Số lượng và quy mô của nhà cung cấp: Khi có ít nhà cung cấp, hoặc một vài nhà cung cấp chiếm thị phần lớn, họ sẽ có sức mạnh thương lượng cao hơn.
• Mức độ tập trung của các nhà cung cấp: Nếu thị trường nhà cung cấp bị chi phối bởi một số ít công ty, quyền lực của họ càng lớn.
• Tính độc quyền của sản phẩm/nguyên liệu đầu vào: Nếu đầu vào là duy nhất, đặc thù, khó tìm nguồn thay thế, nhà cung cấp sẽ có ưu thế trong đàm phán.
• Chi phí chuyển đổi nhà cung cấp cao: Khi doanh nghiệp tốn nhiều chi phí, thời gian để chuyển sang nhà cung cấp mới, quyền lực của nhà cung cấp hiện tại sẽ tăng lên.
• Tầm quan trọng của đầu vào đối với doanh nghiệp: Nếu đầu vào chiếm tỷ trọng lớn trong chi phí sản xuất hoặc ảnh hưởng nhiều đến chất lượng sản phẩm, nhà cung cấp sẽ có sức ảnh hưởng lớn.

Khi nhà cung cấp có sức mạnh thương lượng cao, họ có thể tăng giá bán, giảm chất lượng nguyên vật liệu hoặc áp đặt các điều khoản bất lợi cho doanh nghiệp, dẫn đến giảm lợi nhuận của doanh nghiệp. Doanh nghiệp cần đánh giá đúng sức mạnh này để chủ động trong đàm phán và tìm kiếm nguồn cung thay thế nếu cần thiết.

2.4. Sức mạnh thương lượng của khách hàng (Bargaining Power of Buyers)

Yếu tố này đề cập đến khả năng khách hàng (người mua) gây áp lực lên doanh nghiệp, buộc doanh nghiệp phải giảm giá, nâng cao chất lượng sản phẩm/dịch vụ, hoặc cung cấp các điều khoản mua bán có lợi hơn cho khách hàng.

Các yếu tố ảnh hưởng gồm:

• Số lượng và quy mô của khách hàng: Khi có ít khách hàng, hoặc một vài khách hàng lớn chiếm tỷ trọng doanh số cao, họ sẽ có sức mạnh thương lượng lớn.
• Mức độ tập trung của khách hàng: Nếu một số ít khách hàng chiếm phần lớn doanh thu của doanh nghiệp, quyền lực của họ càng cao.
• Tính sẵn có của sản phẩm/dịch vụ thay thế: Nếu khách hàng có nhiều lựa chọn thay thế, họ sẽ dễ dàng chuyển đổi, tạo áp lực lên doanh nghiệp.
• Chi phí chuyển đổi thấp: Khi khách hàng không tốn nhiều chi phí để chuyển sang sử dụng sản phẩm/dịch vụ của đối thủ, họ sẽ có quyền lực cao hơn.
• Mức độ thông tin của khách hàng về sản phẩm/dịch vụ và thị trường: Khách hàng càng hiểu biết về sản phẩm, giá cả, và các lựa chọn thay thế, họ càng có khả năng thương lượng tốt hơn.
• Mức độ quan trọng của sản phẩm/dịch vụ đối với khách hàng: Nếu sản phẩm/dịch vụ không quá quan trọng với khách hàng, họ sẽ có xu hướng gây áp lực về giá cả nhiều hơn.

Khi khách hàng có sức mạnh thương lượng cao, họ có thể đòi hỏi mức giá thấp hơn, chất lượng sản phẩm/dịch vụ cao hơn, điều khoản thanh toán linh hoạt hơn, dẫn đến giảm doanh thu và lợi nhuận của doanh nghiệp. Doanh nghiệp cần hiểu rõ quyền lực của khách hàng để điều chỉnh chiến lược giá, sản phẩm và dịch vụ cho phù hợp.

2.5. Mối đe dọa từ các sản phẩm thay thế (Threat of Substitutes)

Mối đe dọa từ các sản phẩm thay thế đề cập đến mức độ ảnh hưởng của các sản phẩm/dịch vụ có thể thay thế sản phẩm/dịch vụ hiện tại của doanh nghiệp. Sản phẩm thay thế không nhất thiết phải giống hệt, mà chỉ cần đáp ứng được cùng một nhu cầu cơ bản của khách hàng.

Các yếu tố ảnh hưởng bao gồm:

• Giá cả, chất lượng và tính năng của sản phẩm/dịch vụ thay thế: Nếu sản phẩm thay thế có giá rẻ hơn, chất lượng tốt hơn, hoặc nhiều tính năng ưu việt hơn, chúng sẽ tạo ra mối đe dọa lớn.
• Chi phí chuyển đổi sang sản phẩm/dịch vụ thay thế: Chi phí chuyển đổi thấp sẽ làm tăng nguy cơ khách hàng chuyển sang sản phẩm thay thế.
• Xu hướng tiêu dùng và sự thay đổi trong nhu cầu, thị hiếu của khách hàng: Những thay đổi này có thể làm tăng hoặc giảm mức độ đe dọa từ sản phẩm thay thế.
• Sự sẵn có và dễ tiếp cận của sản phẩm/dịch vụ thay thế: Nếu sản phẩm thay thế phổ biến, dễ mua, dễ sử dụng, mối đe dọa sẽ càng cao.
• Tính tương đương về công dụng giữa các sản phẩm: Nếu sản phẩm/dịch vụ thay thế có thể đáp ứng tốt nhu cầu của khách hàng, chúng sẽ tạo ra áp lực cạnh tranh lớn.

Khi có sản phẩm/dịch vụ thay thế tốt, nhu cầu đối với sản phẩm/dịch vụ hiện tại của doanh nghiệp sẽ giảm xuống, dẫn đến giảm thị phần, doanh thu và lợi nhuận. Doanh nghiệp buộc phải giảm giá, đầu tư cải tiến sản phẩm, hoặc tìm cách tạo ra sự khác biệt để cạnh tranh. Vì vậy, doanh nghiệp cần liên tục đổi mới, cải tiến sản phẩm và tạo sự khác biệt để giảm thiểu nguy cơ từ sản phẩm thay thế.

3. Lợi ích của việc áp dụng mô hình 5 Forces

Việc áp dụng mô hình 5 Forces mang lại nhiều lợi ích thiết thực cho doanh nghiệp, cụ thể như sau:

• Phân tích đối thủ cạnh tranh: Giúp doanh nghiệp hiểu rõ điểm mạnh, điểm yếu của đối thủ (cả hiện tại và tiềm năng), từ đó xây dựng chiến lược cạnh tranh phù hợp.
• Phát hiện cơ hội và thách thức: Giúp nhận diện cơ hội kinh doanh tiềm năng và dự báo thách thức, nguy cơ trong tương lai để chủ động ứng phó.
• Tăng tính cạnh tranh: Hỗ trợ doanh nghiệp tìm cách nâng cao lợi thế cạnh tranh thông qua cải tiến sản phẩm, dịch vụ, tối ưu chi phí hoặc tạo sự khác biệt.
• Tăng khả năng dự báo và quản lý rủi ro: Giúp dự đoán xu hướng thị trường và đưa ra biện pháp phòng ngừa rủi ro, giảm thiểu thiệt hại.
• Tăng tính sáng tạo và đổi mới: Kích thích tư duy sáng tạo, thúc đẩy doanh nghiệp tìm kiếm giải pháp kinh doanh, sản phẩm/dịch vụ mới để đáp ứng nhu cầu thị trường.
• Đưa ra quyết định đúng đắn: Cung cấp thông tin hữu ích, làm cơ sở cho việc ra quyết định chiến lược về đầu tư, phát triển sản phẩm, marketing, định giá,…
• Thu hút nhà đầu tư: Củng cố niềm tin và thu hút các nhà đầu tư tiềm năng nhờ kết quả phân tích 5 Forces thể hiện tiềm năng phát triển của doanh nghiệp.

Mô hình 5 Forces giúp doanh nghiệp phát hiện cơ hội và thách thức

4. Hạn chế và thách thức của mô hình 5 Forces

Mặc dù là công cụ hữu ích, mô hình 5 Forces vẫn tồn tại những hạn chế và thách thức nhất định trong quá trình áp dụng, đòi hỏi doanh nghiệp phải lưu ý:

• Hạn chế đánh giá yếu tố bên ngoài: Tập trung vào cạnh tranh trong ngành, chưa xem xét đầy đủ yếu tố vĩ mô (chính trị, kinh tế, xã hội, công nghệ – PEST).
• Không đánh giá mức độ quan trọng của từng yếu tố: Các yếu tố được xem xét ngang nhau, chưa phân biệt mức độ ảnh hưởng trong từng bối cảnh cụ thể.
• Đòi hỏi nhiều thời gian và nguồn lực: Quá trình thu thập, phân tích thông tin tốn nhiều thời gian, công sức, chi phí, đặc biệt là khi dữ liệu khó tiếp cận.
• Khó khăn trong việc xác định và định lượng yếu tố: Nhiều yếu tố trong mô hình, ví dụ như “sức mạnh thương lượng”, rất khó đo lường và định lượng chính xác.
• Không dự đoán được sự thay đổi nhanh chóng của thị trường: Mô hình khó dự báo những biến động nhanh, bất ngờ, khó phản ứng kịp với thay đổi của thị trường.
• Phụ thuộc vào khả năng phân tích và dữ liệu đầu vào: Kết quả phân tích phụ thuộc vào kỹ năng, kinh nghiệm của người thực hiện và chất lượng dữ liệu đầu vào.
• Bỏ qua vai trò của sự hợp tác và đổi mới: Chỉ tập trung vào cạnh tranh, chưa đề cập đến hợp tác, liên minh chiến lược và vai trò của đổi mới sáng tạo.
• Khó xác định ranh giới ngành: Việc xác định ranh giới ngành trở nên khó khăn với sự xuất hiện của các ngành mới nổi hoặc có tính liên kết cao.

Mô hình 5 Forces không dự đoán được sự thay đổi nhanh chóng của thị trường

5. Quy trình phân tích mô hình 5 Forces

5.1. Xác định ngành cần phân tích

Bước đầu tiên và quan trọng nhất là xác định rõ ràng phạm vi ngành, sản phẩm/dịch vụ và thị trường mục tiêu mà doanh nghiệp muốn phân tích. Phạm vi ngành cần được xác định đủ rộng để bao quát các đối thủ cạnh tranh và sản phẩm thay thế tiềm năng, nhưng cũng đủ hẹp để đảm bảo tính tập trung và hiệu quả của phân tích. Việc xác định đúng phạm vi ngành là rất quan trọng để đảm bảo kết quả phân tích chính xác và hữu ích.

5.2. Thu thập dữ liệu

Tiến hành thu thập thông tin, dữ liệu liên quan đến từng yếu tố trong mô hình 5 Forces bao gồm:

• Đối thủ cạnh tranh hiện tại: Số lượng, quy mô, thị phần, chiến lược cạnh tranh, điểm mạnh, điểm yếu của các đối thủ.
• Đối thủ tiềm năng: Các rào cản gia nhập ngành, tiềm năng xuất hiện của các đối thủ mới.
• Nhà cung cấp: Số lượng, quy mô, mức độ tập trung, tính độc quyền của sản phẩm/nguyên liệu đầu vào, chi phí chuyển đổi nhà cung cấp.
• Khách hàng: Số lượng, quy mô, mức độ tập trung, khả năng thương lượng, tính nhạy cảm về giá, chi phí chuyển đổi của khách hàng.
• Sản phẩm/dịch vụ thay thế: Giá cả, chất lượng, tính năng, chi phí chuyển đổi, xu hướng tiêu dùng, sự sẵn có của sản phẩm thay thế.

Nguồn thông tin này có thể thu thập từ báo cáo ngành, nghiên cứu thị trường, website đối thủ, phỏng vấn chuyên gia, khảo sát khách hàng,…

5.3. Phân tích từng yếu tố

Dựa trên thông tin đã thu thập, tiến hành phân tích và đánh giá mức độ ảnh hưởng của từng lực lượng cạnh tranh đối với doanh nghiệp theo thang điểm mạnh, trung bình, yếu. Sử dụng các câu hỏi gợi ý và tiêu chí đánh giá đã trình bày trong phần 2 để đánh giá từng lực lượng. Cần xem xét các yếu tố như:

• Đối với Cạnh tranh giữa các đối thủ hiện tại: Mức độ gay gắt của cạnh tranh? Cơ sở cạnh tranh (giá, chất lượng, thương hiệu,…)?
• Đối với Mối đe dọa từ đối thủ mới: Chiều cao của rào cản gia nhập? Có những rào cản nào (vốn, công nghệ, kênh phân phối,…)?
• Đối với Sức mạnh thương lượng của nhà cung cấp: Mức độ tập trung của nhà cung cấp? Tính độc quyền của nguyên liệu đầu vào?
• Đối với Sức mạnh thương lượng của khách hàng: Khả năng đàm phán của khách hàng? Mức độ nhạy cảm về giá?
• Đối với Mối đe dọa từ sản phẩm/dịch vụ thay thế: Sự sẵn có và khả năng thay thế của sản phẩm/dịch vụ thay thế?

5.4. Tổng hợp và đánh giá

Sau khi phân tích và đánh giá từng lực lượng, cần tổng hợp kết quả để có cái nhìn tổng quan về mức độ cạnh tranh và tính hấp dẫn của ngành. Xác định xem lực lượng nào có ảnh hưởng mạnh nhất, yếu nhất và đánh giá tổng thể ngành có đang ở mức cạnh tranh cao, trung bình hay thấp. Từ đó, xác định vị thế của doanh nghiệp trong ngành: Doanh nghiệp đang ở đâu? Có lợi thế hay bất lợi gì so với các đối thủ?

5.5. Xây dựng chiến lược kinh doanh

Dựa trên kết quả phân tích, xây dựng chiến lược kinh doanh phù hợp để nâng cao lợi thế cạnh tranh, tận dụng cơ hội, đối phó với thách thức và đạt được mục tiêu kinh doanh. Chiến lược cần xem xét đến việc:

• Tạo sự khác biệt cho sản phẩm/dịch vụ.
• Tập trung vào phân khúc thị trường mục tiêu.
• Xây dựng mối quan hệ tốt với nhà cung cấp và khách hàng.
• Đổi mới sáng tạo để đón đầu xu hướng.
• Tối ưu hóa chi phí, nâng cao hiệu quả hoạt động.

Cần lưu ý rằng, chiến lược kinh doanh cần linh hoạt và có thể điều chỉnh khi các yếu tố trong mô hình 5 Forces thay đổi.

Quy trình phân tích mô hình 5 Forces

6. Các mô hình hỗ trợ phân tích chiến lược kinh doanh cùng 5 Forces

Để hỗ trợ quá trình phân tích mô hình 5 Forces, doanh nghiệp có thể sử dụng các công cụ phân tích chiến lược sau đây. Những công cụ này sẽ cung cấp thêm thông tin, góc nhìn đa chiều và làm rõ hơn các yếu tố trong mô hình 5 Forces.

6.1. Phân tích SWOT

Phân tích SWOT là công cụ hữu ích giúp doanh nghiệp đánh giá điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức. Thông qua SWOT, doanh nghiệp có thể xác định được lợi thế cạnh tranh, những hạn chế cần khắc phục, cũng như các yếu tố thuận lợi từ môi trường và nguy cơ tiềm ẩn cần ứng phó. Kết hợp SWOT với 5 Forces giúp doanh nghiệp xây dựng chiến lược phù hợp dựa trên cả yếu tố nội tại và môi trường cạnh tranh bên ngoài.

Mô hình SWOT giúp doanh nghiệp xác định được lợi thế cạnh tranh và hạn chế cần khắc phục

6.2. Phân tích PEST

Phân tích PEST giúp doanh nghiệp đánh giá các yếu tố vĩ mô có thể ảnh hưởng đến ngành và hoạt động kinh doanh. Cụ thể, mô hình xem xét các khía cạnh chính trị (Political), kinh tế (Economic), xã hội (Social), công nghệ (Technological), môi trường (Environmental) và pháp luật (Legal).
Việc phân tích PEST trước khi phân tích 5 Forces sẽ cung cấp bối cảnh rộng lớn hơn, giúp doanh nghiệp nhận diện các xu hướng lớn có thể tác động đến các lực lượng cạnh tranh.

Phân tích PEST giúp đánh giá các yếu tố vĩ mô có thể ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh

6.3. Benchmarking

Benchmarking là quá trình so sánh hiệu quả hoạt động, các quy trình, sản phẩm/dịch vụ của doanh nghiệp với các đối thủ cạnh tranh trực tiếp, các doanh nghiệp hàng đầu trong ngành hoặc các tiêu chuẩn ngành.

Mục tiêu của Benchmarking là xác định những điểm doanh nghiệp làm tốt hơn, những điểm cần cải thiện, học hỏi kinh nghiệm từ đối thủ và từ đó nâng cao năng lực cạnh tranh. Kết quả Benchmarking sẽ cung cấp thông tin đầu vào giá trị cho việc phân tích 5 Forces.

Benchmarking giúp doanh nghiệp học hỏi kinh nghiệm từ đối thủ

6.4. Phân tích chuỗi giá trị

Phân tích chuỗi giá trị giúp doanh nghiệp hiểu rõ các hoạt động chính và hoạt động hỗ trợ tạo ra giá trị cho khách hàng. Qua đó, doanh nghiệp có thể xác định được những hoạt động nào là cốt lõi, tạo ra lợi thế cạnh tranh và những hoạt động nào cần được tối ưu hóa hoặc loại bỏ để nâng cao hiệu quả, giảm chi phí. Phân tích chuỗi giá trị cung cấp cái nhìn sâu sắc về cách thức doanh nghiệp tạo ra giá trị, từ đó giúp đánh giá chính xác hơn các yếu tố trong mô hình 5 Forces.

Phân tích chuỗi giá trị cung cấp cái nhìn sâu sắc về cách thức doanh nghiệp tạo ra giá trị

7. Ví dụ về ứng dụng mô hình 5 Forces

7.1. Ứng dụng mô hình 5 Forces trong ngành hàng không ở Mỹ

Năm 1980, Michael Porter đã tiến hành nghiên cứu và áp dụng chính mô hình 5 Forces để phân tích ngành hàng không ở Mỹ.

• Cạnh tranh giữa các hãng hàng không hiện hữu: Rất gay gắt do nhiều hãng cùng cạnh tranh, các hãng đua nhau giảm giá và cạnh tranh về dịch vụ để giành thị phần.
• Mối đe dọa từ các hãng hàng không mới: Tương đối thấp (vào thời điểm đó) do rào cản gia nhập cao về vốn đầu tư, cơ sở hạ tầng, và quy định pháp lý phức tạp.
• Sức mạnh thương lượng của khách hàng: Cao vì khách hàng dễ dàng so sánh giá vé và dịch vụ giữa các hãng, nhờ đó họ có thể gây áp lực lên các hãng để có giá tốt hơn.
• Sức mạnh thương lượng của nhà cung cấp: Cao do số lượng nhà cung cấp máy bay (Boeing, Airbus) và nhiên liệu hạn chế, khiến các hãng hàng không phụ thuộc nhiều vào họ.
• Mối đe dọa từ sản phẩm thay thế: Thấp với các chuyến bay đường dài do máy bay là phương tiện tối ưu về thời gian. Tuy nhiên, với các chuyến bay ngắn, tàu hỏa và ô tô có thể là lựa chọn thay thế.

Ngành hàng không Mỹ (vào thời điểm đó) có tính cạnh tranh cao, lợi nhuận trung bình thấp. Các hãng cần kiểm soát chi phí, tạo sự khác biệt và xây dựng lòng trung thành của khách hàng.

7.2. Ứng dụng mô hình 5 Forces trong thương hiệu thời trang Under Armour

Phân tích 5 Forces cho Under Armour, một thương hiệu thời trang thể thao nổi tiếng:

• Cạnh tranh giữa các hãng hiện tại: Rất khốc liệt với sự tham gia của các ông lớn như Nike, Adidas và nhiều thương hiệu mới nổi, cạnh tranh về giá, chất lượng, mẫu mã, và công nghệ.
• Mối đe dọa từ đối thủ mới: Tương đối thấp do cần đầu tư lớn cho việc xây dựng thương hiệu, R&D, hệ thống sản xuất và Marketing, khó cạnh tranh với các thương hiệu đã có danh tiếng.
• Sức mạnh thương lượng của khách hàng: Cao do khách hàng (nhà bán lẻ và người tiêu dùng) có nhiều lựa chọn thay thế và ngày càng quan tâm đến giá cả, chất lượng sản phẩm.
• Sức mạnh thương lượng của nhà cung cấp: Tương đối thấp do Under Armour có nhiều nhà cung cấp nguyên phụ liệu và gia công, tạo lợi thế trong đàm phán.
• Mối đe dọa từ sản phẩm thay thế: Trung bình do xu hướng thời trang “athleisure” và các sản phẩm thời trang khác có thể thay thế, buộc Under Armour phải liên tục đổi mới.

Under Armour cần đầu tư mạnh mẽ vào R&D, xây dựng thương hiệu, và tập trung vào trải nghiệm khách hàng để cạnh tranh trong ngành may mặc thể thao đầy thách thức.

7.3. Ứng dụng mô hình 5 Forces cho Vinfast

Phân tích 5 Forces cho VinFast, hãng xe hơi Việt Nam:

• Cạnh tranh giữa các hãng xe hiện tại: Rất cao với các hãng xe lâu đời tại Việt Nam (Toyota, Hyundai, Ford,…) và quốc tế, cạnh tranh về giá, mẫu mã, công nghệ, dịch vụ và mạng lưới phân phối.
• Mối đe dọa từ đối thủ mới: Trung bình, đặc biệt là từ các hãng xe điện Trung Quốc có lợi thế về chi phí. Tuy nhiên, ngành ô tô đòi hỏi vốn lớn, công nghệ cao và hệ thống phân phối rộng khắp.
• Sức mạnh thương lượng của nhà cung cấp: Cao, nhất là với các nhà cung cấp linh kiện, phụ tùng, đặc biệt là pin xe điện, khiến VinFast phụ thuộc và chịu áp lực về giá.
• Sức mạnh thương lượng của khách hàng: Trung bình đến cao do khách hàng có nhiều lựa chọn, nhất là ở phân khúc xe phổ thông, và ngày càng quan tâm đến giá, thương hiệu và công nghệ.
• Mối đe dọa từ sản phẩm thay thế: Trung bình từ xe máy, xe đạp điện, phương tiện công cộng và dịch vụ gọi xe công nghệ, tùy thuộc vào thói quen di chuyển.

VinFast cần tập trung xây dựng thương hiệu, phát triển sản phẩm cạnh tranh về giá và chất lượng, mở rộng hệ thống phân phối, đồng thời chú trọng phát triển công nghệ, đặc biệt là pin xe điện, để tạo lợi thế.

8. So sánh mô hình 5 Forces và PEST

Mặc dù đều là những công cụ phân tích chiến lược quan trọng, mô hình 5 Forces và PEST lại có những điểm khác biệt cơ bản về phạm vi, góc nhìn và khía cạnh thời gian. Dưới đây là bảng so sánh chi tiết:

9. Nên thực hiện mô hình 5 Forces trước hay PEST trước?

Thông thường, doanh nghiệp nên phân tích PEST trước khi tiến hành phân tích 5 Forces. Lý do là PEST xem xét các yếu tố vĩ mô (chính trị, kinh tế, xã hội, công nghệ,…), tạo bối cảnh rộng lớn hơn cho hoạt động kinh doanh. Việc phân tích PEST trước sẽ giúp doanh nghiệp nhận diện các xu hướng lớn, các cơ hội và thách thức tiềm tàng từ môi trường bên ngoài, từ đó hiểu rõ hơn tác động của chúng đến các lực lượng cạnh tranh trong ngành.

Dựa trên nền tảng đó, 5 Forces sẽ đi sâu vào phân tích chi tiết các lực lượng cạnh tranh, giúp doanh nghiệp đánh giá mức độ hấp dẫn của ngành và xây dựng chiến lược phù hợp. Như vậy, thứ tự PEST trước 5 Forces sẽ mang lại cái nhìn toàn diện, logic và có hệ thống hơn. Tuy nhiên, thứ tự này có thể linh hoạt tùy vào mục tiêu và bối cảnh cụ thể của từng doanh nghiệp.

Tóm lại, mô hình 5 Forces của Michael Porter là công cụ phân tích chiến lược hữu ích, giúp doanh nghiệp đánh giá mức độ cạnh tranh và tính hấp dẫn của ngành. Việc hiểu rõ và vận dụng linh hoạt mô hình này, kết hợp với các công cụ khác như PEST, SWOT, sẽ giúp doanh nghiệp xây dựng được lợi thế cạnh tranh bền vững. Từ đó, doanh nghiệp có thể tự tin đưa ra các quyết định chiến lược đúng đắn và chinh phục thị trường thành công.

Xem thêm:

• Business Model Canvas là gì? 9 yếu tố cốt lõi và ví dụ thực tế
• Bao bì sản phẩm là gì? Vai trò và chiến lược trong Marketing
• Tầm nhìn là gì? Sứ mệnh là gì? Ý nghĩa và cách xác định