Design Thinking là gì? 5 bước Design Thinking của Stanford

Design Thinking là phương pháp tư duy sáng tạo, lấy con người làm trung tâm, giúp bạn giải quyết mọi vấn đề một cách hiệu quả và đột phá. Bài viết này sẽ cung cấp cho bạn cái nhìn toàn diện về Design Thinking, quy trình 5 bước chuẩn Stanford và cách ứng dụng trong thực tế để bạn tạo ra những giải pháp tối ưu và thành công.

1. Design Thinking là gì?

1.1. Định nghĩa

Design Thinking hay còn gọi là Tư duy thiết kế, là một phương pháp luận sáng tạo tập trung vào việc giải quyết vấn đề dựa trên sự thấu hiểu sâu sắc nhu cầu của con người và tư duy hình ảnh để hữu hình hóa giải pháp. Thay vì đi theo lối mòn, Design Thinking khuyến khích tư duy đa chiều, thử nghiệm liên tục và lặp đi lặp lại quá trình để tìm ra giải pháp tối ưu nhất.

Điểm mấu chốt của phương pháp này là đặt con người vào trung tâm của mọi suy nghĩ và hành động, đảm bảo giải pháp đưa ra thực sự đáp ứng nhu cầu và mong muốn của họ.

Được nhiều tập đoàn toàn cầu như Pepsi, Nike, Apple, Google, Uber và Facebook áp dụng để phát triển năng lực lãnh đạo và thúc đẩy đổi mới sáng tạo, Design Thinking đã chứng minh được hiệu quả trong việc giải quyết các vấn đề phức tạp.

1.2. Lịch sử hình thành

Mặc dù Design Thinking mới thực sự phổ biến trong những năm gần đây, nền tảng của phương pháp này đã được hình thành từ khá sớm. Những nghiên cứu tâm lý học của Max Wertheimer về “Tư duy năng suất” (Productive Thinking) trong những năm 1940 được xem là viên gạch đầu tiên.

Sau đó, vào những năm 1950-1960, các tác giả như John E. Arnold với cuốn “Kỹ thuật sáng tạo” (Creative Engineering) và Bruce Archer với cuốn “Phương pháp hệ thống cho nhà thiết kế” (Systematic Method for Designers) đã góp phần phát triển và định hình tư duy thiết kế.

Cuối cùng, Design Thinking được hoàn thiện và chuẩn hóa thành quy trình 5 bước như ngày nay tại trường thiết kế của Đại học Stanford, nơi được xem là cái nôi của phương pháp tư duy sáng tạo này.

1.3. Mục tiêu cốt lõi

Design Thinking hướng tới việc tìm kiếm các giải pháp không chỉ đáp ứng nhu cầu của người dùng mà còn phải đảm bảo tính khả thi về mặt kỹ thuật và bền vững về mặt kinh doanh. Nói cách khác, một giải pháp lý tưởng cần hội tụ đủ 3 yếu tố:

• Đáp ứng nhu cầu người dùng (Desirable): Giải pháp phải thực sự hữu ích, giải quyết đúng vấn đề và mang lại giá trị cho người dùng.
• Khả thi về mặt kỹ thuật (Feasible): Doanh nghiệp có đủ năng lực công nghệ, kỹ thuật để triển khai và hiện thực hóa giải pháp.
• Bền vững về mặt kinh doanh (Viable): Giải pháp mang lại lợi ích kinh tế, có khả năng sinh lời và phát triển lâu dài cho doanh nghiệp.

Mục tiêu cốt lõi của Design Thinking

2. Các lợi ích của Design Thinking

Design Thinking mang lại nhiều lợi ích vượt trội cho cá nhân và tổ chức. Dưới đây là những lợi ích chính mà phương pháp tư duy thiết kế này đem lại.

2.1. Tập trung giải quyết vấn đề cốt lõi

Thay vì chỉ tập trung vào việc xử lý các triệu chứng bề nổi, Design Thinking khuyến khích chúng ta đi sâu tìm hiểu nguyên nhân gốc rễ của vấn đề. Thông qua quá trình thấu cảm và xác định vấn đề, Design Thinking giúp chúng ta nhìn nhận vấn đề một cách toàn diện, từ đó đưa ra các giải pháp bền vững và hiệu quả hơn.

Design Thinking giúp chúng ta nhìn nhận vấn đề một cách toàn diện

2.2. Phát huy trí tuệ tập thể

Design Thinking đề cao sự tham gia và đóng góp ý kiến của nhiều người từ các lĩnh vực khác nhau. Quá trình làm việc nhóm giúp kết hợp đa dạng góc nhìn, kinh nghiệm và chuyên môn, từ đó tạo ra các giải pháp toàn diện, sáng tạo và tối ưu hơn so với việc chỉ dựa vào ý kiến của một cá nhân hay một nhóm nhỏ.

2.3. Thúc đẩy sáng tạo và đổi mới

Design Thinking khuyến khích chúng ta “think outside the box”, phá vỡ những lối mòn suy nghĩ thông thường để tìm kiếm những ý tưởng mới mẻ và đột phá. Quá trình lên ý tưởng trong Design Thinking luôn đề cao sự sáng tạo, không giới hạn và không phán xét, giúp khơi nguồn cảm hứng và tạo ra những giải pháp mang tính cách mạng.

Design Thinking thúc đẩy sáng tạo và đổi mới

2.4. Nâng cao năng lực cạnh tranh

Bằng cách tạo ra các sản phẩm/dịch vụ độc đáo, khác biệt và đáp ứng tốt hơn nhu cầu của người dùng, Design Thinking giúp doanh nghiệp nâng cao năng lực cạnh tranh, tạo dựng lợi thế dẫn đầu và đón đầu xu hướng thị trường.

2.5. Giảm thiểu rủi ro, tăng tỷ lệ thành công

Nhờ việc tập trung vào nhu cầu của người dùng ngay từ giai đoạn đầu tiên và liên tục thử nghiệm, cải tiến trong suốt quá trình, Design Thinking giúp giảm thiểu đáng kể những sai lầm và rủi ro không đáng có. Việc thử nghiệm sớm và thường xuyên cũng giúp tiết kiệm thời gian, chi phí và tăng tỷ lệ thành công cho sản phẩm/dịch vụ.

Design Thinking giúp giảm thiểu đáng kể những sai lầm và rủi ro không đáng có

3. 5 giai đoạn của quy trình Design Thinking

Quy trình Design Thinking của Đại học Stanford gồm 5 giai đoạn, được xem là tiêu chuẩn và áp dụng rộng rãi trên toàn thế giới. Các giai đoạn cụ thể bao gồm:

3.1. Thấu cảm (Empathize)

Để thiết kế được những giải pháp thực sự hữu ích, trước tiên chúng ta cần phải thấu cảm với người dùng mục tiêu. Bước thấu cảm trong quy trình Design Thinking hướng đến việc tìm hiểu sâu sắc về người dùng, bao gồm nhu cầu, mong muốn, khó khăn, thói quen, hành vi và bối cảnh sống của họ.

Có nhiều phương pháp để thực hiện bước này, bao gồm:

• Quan sát: Quan sát người dùng để hiểu cách họ tương tác với sản phẩm/dịch vụ hoặc thực hiện các công việc liên quan.
• Phỏng vấn sâu (in-depth interview): Thực hiện các cuộc phỏng vấn trực tiếp với người dùng để khai thác thông tin chi tiết về suy nghĩ, cảm xúc, kinh nghiệm và mong muốn của họ.
• Khảo sát: Sử dụng bảng hỏi để thu thập dữ liệu trên diện rộng, giúp định lượng các thông tin thu thập được.
• Nhập vai: Đặt mình vào vị trí của người dùng, trải nghiệm sản phẩm/dịch vụ từ góc nhìn của họ để hiểu rõ hơn những khó khăn, thách thức mà họ gặp phải.
• 5 Whys: Liên tục đặt câu hỏi “Tại sao” (ít nhất 5 lần) để tìm ra nguyên nhân gốc rễ của vấn đề.
  Kipling’s questions (5W1H): Sử dụng các câu hỏi: Cái gì (What), Ở đâu (Where), Khi nào (When), Ai (Who), Tại sao (Why) và Như thế nào (How) để thu thập thông tin toàn diện về người dùng và bối cảnh của họ.
• Bản đồ thấu cảm (Empathy Map): Công cụ trực quan hóa giúp tổng hợp và hệ thống thông tin về người dùng, bao gồm những gì họ nghĩ, cảm nhận, nói, làm, nhìn thấy và nghe thấy.

3.2. Xác định (Define)

Sau khi đã thu thập được nhiều thông tin về người dùng ở bước thấu cảm, bước tiếp theo là cần phải phân tích và xác định rõ ràng vấn đề cốt lõi cần giải quyết. Bước này giúp chúng ta tập trung nguồn lực vào đúng vấn đề quan trọng nhất, tránh lãng phí thời gian và công sức vào những vấn đề thứ yếu.

Các phương pháp thường được sử dụng trong bước này bao gồm:

• Tổng hợp và phân tích thông tin: Xem xét, đánh giá lại toàn bộ dữ liệu đã thu thập được từ bước thấu cảm để tìm ra các điểm chung, các vấn đề nổi cộm.
• Sơ đồ xương cá (Fishbone Diagram): Công cụ hữu ích giúp phân tích nguyên nhân – kết quả, từ đó xác định được nguyên nhân gốc rễ của vấn đề.
• Nhóm các vấn đề, kỳ vọng: Nhóm các vấn đề, kỳ vọng của người dùng thành các nhóm lớn dựa trên các tiêu chí nhất định, để dễ dàng nhìn ra các mối liên hệ và sự tương quan giữa chúng.
• Ưu tiên vấn đề: Dựa trên mức độ ảnh hưởng, tính cấp thiết và khả năng giải quyết, lựa chọn ra vấn đề quan trọng nhất, cần được ưu tiên giải quyết trước.
• Phát biểu vấn đề (Problem Statement): Viết ra một câu phát biểu ngắn gọn, súc tích, mô tả rõ ràng vấn đề cần giải quyết và lý do tại sao cần giải quyết vấn đề đó, lưu ý cần diễn đạt vấn đề từ góc nhìn của người dùng.

3.3. Sáng tạo ý tưởng (Ideate)

Sau khi đã xác định được vấn đề cốt lõi, bước tiếp theo là tìm kiếm các ý tưởng để giải quyết vấn đề đó. Bước này khuyến khích tư duy sáng tạo, “think outside the box” và không bị giới hạn bởi bất kỳ rào cản nào.

Một số kỹ thuật thường được sử dụng trong bước này bao gồm:

• Brainstorming (Động não): Phương pháp phổ biến nhất, trong đó các thành viên trong nhóm cùng đưa ra ý tưởng một cách tự do, không phán xét.
• Brainwriting: Mỗi thành viên viết ý tưởng của mình ra giấy, sau đó trao đổi với nhau, giúp tránh việc các ý tưởng bị chi phối bởi người khác.
• Worst Possible Idea: Bắt đầu bằng cách đưa ra những ý tưởng tồi tệ nhất có thể, sau đó tìm cách đảo ngược hoặc cải thiện chúng để tạo ra những ý tưởng tốt.
• SCAMPER: Một danh sách các động từ gợi ý (Substitute – Thay thế, Combine – Kết hợp, Adapt – Thích ứng, Modify – Điều chỉnh, Put to other uses – Sử dụng cho mục đích khác, Eliminate – Loại bỏ, Reverse – Đảo ngược) giúp kích thích tư duy sáng tạo và phát triển ý tưởng.
• Mind mapping (Sơ đồ tư duy): Công cụ trực quan hóa giúp tổ chức và sắp xếp các ý tưởng một cách có hệ thống, thể hiện mối liên hệ giữa các ý tưởng.

Lưu ý: Không phán xét, đánh giá ý tưởng trong giai đoạn này. Tập trung vào số lượng ý tưởng trước, sau đó mới sàng lọc và lựa chọn sau.

3.4. Tạo mẫu thử (Prototype)

Bước này chuyển đổi các ý tưởng trừu tượng thành các dạng thức cụ thể, có thể nhìn thấy hoặc trải nghiệm được. Việc tạo ra các nguyên mẫu giúp chúng ta dễ dàng hình dung, đánh giá và thu thập phản hồi về ý tưởng từ người dùng.

Tùy thuộc vào tính chất của ý tưởng và nguồn lực hiện có, chúng ta có thể lựa chọn các hình thức prototype khác nhau, từ đơn giản đến phức tạp:

• Vẽ phác thảo (sketching): Hình thức đơn giản và nhanh chóng nhất để thể hiện ý tưởng.
• Mô hình giấy: Sử dụng giấy, bìa cứng và các vật liệu đơn giản để tạo ra mô hình vật lý.
• Sản phẩm mẫu đơn giản: Tạo ra phiên bản đơn giản của sản phẩm, có thể sử dụng được một số chức năng cơ bản.
• Storyboard: Chuỗi các hình ảnh minh họa kịch bản trải nghiệm của người dùng với sản phẩm/dịch vụ.
• Role-playing: Đóng vai người dùng để mô phỏng cách họ tương tác với sản phẩm/dịch vụ.
• Thiết kế đồ họa 2D, 3D: Sử dụng phần mềm thiết kế để tạo ra hình ảnh trực quan của sản phẩm.
• Animation: Tạo ra các hình ảnh động để mô phỏng cách thức hoạt động của sản phẩm.
• Thực tế ảo (VR): Công nghệ cao cấp hơn, tạo ra môi trường tương tác sống động, chân thực cho người dùng trải nghiệm.

Lưu ý: Lựa chọn hình thức prototype phù hợp với ý tưởng, nguồn lực và giai đoạn phát triển. Không cần prototype phải hoàn hảo ngay từ đầu.

3.5. Kiểm thử (Test)

Bước cuối cùng trong quy trình Design Thinking là thử nghiệm các nguyên mẫu đã tạo ra với người dùng mục tiêu. Mục đích của bước này là để thu thập phản hồi thực tế, đánh giá xem liệu các giải pháp có thực sự đáp ứng nhu cầu của người dùng hay không, từ đó có cơ sở để điều chỉnh và cải tiến.

Các phương pháp thử nghiệm bao gồm:

• Thử nghiệm trực tiếp: Cho người dùng sử dụng, trải nghiệm prototype trong môi trường càng giống với thực tế càng tốt.
• Quan sát: Quan sát cách người dùng tương tác với prototype, ghi nhận lại những khó khăn, vướng mắc mà họ gặp phải.
• Phỏng vấn: Trò chuyện với người dùng sau khi họ trải nghiệm prototype để thu thập ý kiến phản hồi chi tiết về ưu điểm, nhược điểm và đề xuất cải tiến.
• Thu thập phản hồi: Sử dụng các công cụ như phiếu khảo sát, biểu mẫu đánh giá để thu thập phản hồi một cách có hệ thống.

Lưu ý: Đây là một quá trình lặp đi lặp lại. Dựa trên kết quả thử nghiệm và phản hồi từ người dùng, chúng ta có thể quay lại các bước trước (Thấu cảm, Xác định, Lên ý tưởng, Trực quan hóa) để điều chỉnh, cải tiến hoặc thậm chí là thay đổi hoàn toàn giải pháp.

5 giai đoạn của quy trình Design Thinking

4. Ứng dụng Design Thinking trong thực tế

4.1. Case Studies thành công nhờ Design Thinking

Design Thinking đã và đang được ứng dụng rộng rãi trong nhiều lĩnh vực và mang lại những kết quả ấn tượng. Dưới đây là một số ví dụ điển hình:

• Apple: Apple nổi tiếng với các sản phẩm có thiết kế tinh tế, thân thiện và dễ sử dụng. Thành công này có được là nhờ Apple đã ứng dụng Design Thinking một cách nhất quán trong quá trình phát triển sản phẩm, luôn đặt trải nghiệm người dùng lên hàng đầu.
• Google: Là một trong những công ty công nghệ hàng đầu thế giới, Google sử dụng Design Thinking để phát triển các dịch vụ, thuật toán tìm kiếm và các sản phẩm công nghệ đột phá. Việc thấu hiểu sâu sắc nhu cầu và hành vi của người dùng giúp Google liên tục cải thiện và tối ưu hóa các sản phẩm của mình, mang lại trải nghiệm tốt nhất cho người dùng.
• Samsung: “Gã khổng lồ” công nghệ Hàn Quốc Samsung cũng áp dụng Design Thinking vào quá trình thiết kế và phát triển sản phẩm. Nhờ đó, Samsung đã cho ra đời nhiều sản phẩm điện tử, điện thoại thông minh với thiết kế hiện đại, tính năng tiên tiến, đáp ứng tốt thị hiếu và nhu cầu của người dùng toàn cầu.

4.2. Công cụ và kỹ thuật hỗ trợ

Để thực hiện Design Thinking hiệu quả, có rất nhiều công cụ và kỹ thuật hỗ trợ hữu ích. Dưới đây là một số công cụ và kỹ thuật phổ biến:

• Brainstorming: Kỹ thuật động não, khuyến khích mọi người đưa ra nhiều ý tưởng sáng tạo mà không bị phán xét hay đánh giá.
• Prototyping: Tạo ra các mẫu thử nghiệm (prototype) một cách nhanh chóng và tiết kiệm chi phí để kiểm tra, đánh giá và thu thập phản hồi về ý tưởng.
• User Research: Các phương pháp nghiên cứu người dùng, bao gồm phỏng vấn, quan sát, khảo sát, thử nghiệm người dùng,… để thu thập thông tin về nhu cầu, hành vi, mong muốn của người dùng.
• Journey Mapping: Lập bản đồ hành trình trải nghiệm của người dùng (Customer Journey Map) để trực quan hóa toàn bộ quá trình tương tác của khách hàng với sản phẩm/dịch vụ, từ đó xác định các điểm chạm và cơ hội cải tiến.
• Empathy Map: Công cụ thấu hiểu người dùng, giúp trực quan hóa những gì người dùng nghĩ, làm, cảm nhận và nói, từ đó hiểu rõ hơn động cơ và hành vi của họ.

Customer Journey Map giúp trực quan hóa quá trình tương tác của khách hàng với sản phẩm

4.3. Lĩnh vực ứng dụng đa dạng

Design Thinking không chỉ giới hạn trong lĩnh vực thiết kế sản phẩm mà có thể ứng dụng rộng rãi trong nhiều lĩnh vực khác nhau, mang lại những thay đổi tích cực và giá trị to lớn.

• Phát triển sản phẩm/dịch vụ mới: Design Thinking giúp các doanh nghiệp tạo ra sản phẩm, dịch vụ mới đáp ứng đúng nhu cầu thị trường, mang lại giá trị thiết thực cho người dùng và tạo lợi thế cạnh tranh.
• Cải tiến quy trình kinh doanh: Áp dụng Design Thinking để tối ưu hóa các quy trình nội bộ, nâng cao hiệu quả hoạt động, giảm thiểu chi phí và gia tăng năng suất.
• Giải quyết các vấn đề xã hội: Design Thinking cũng được sử dụng để tìm kiếm giải pháp sáng tạo cho các vấn đề xã hội phức tạp như y tế, giáo dục, môi trường, giao thông, v.v.
• Thiết kế trải nghiệm người dùng (UX): Đặc biệt trong lĩnh vực công nghệ, Design Thinking đóng vai trò quan trọng trong việc thiết kế giao diện và trải nghiệm người dùng (UX) trên các sản phẩm/dịch vụ số, đảm bảo tính thân thiện, dễ sử dụng và mang lại sự hài lòng cho người dùng.
• Đổi mới sáng tạo trong mọi lĩnh vực: Về bản chất, Design Thinking là một phương pháp tư duy, do đó, nó có thể được áp dụng linh hoạt trong mọi lĩnh vực, mọi khía cạnh của đời sống để khuyến khích tư duy sáng tạo, tìm kiếm giải pháp mới và mang lại những thay đổi tích cực.

Design Thinking đóng vai trò quan trọng trong việc thiết kế giao diện và trải nghiệm người dùng

Xem thêm:

• Creative là gì? Các vị trí và công việc trong ngành sáng tạo
• Key Visual là gì? Cách tạo Key Visual ấn tượng, thu hút khách hàng
• OOH là gì? Vai trò và các hình thức quảng cáo ngoài trời

Tóm lại, Design Thinking là phương pháp tư duy thiết kế hữu ích, lấy con người làm trung tâm, giúp giải quyết vấn đề và thúc đẩy đổi mới sáng tạo. Với quy trình 5 bước chuẩn Stanford cùng các công cụ hỗ trợ, Design Thinking có thể ứng dụng rộng rãi, mang lại thành công trong nhiều lĩnh vực. Hãy áp dụng Design Thinking để tạo ra những giải pháp đột phá!